همه ما در زندگی روزمره به نوعی در حال امانتداری از مال دیگران هستیم، اما گاهی پیش می‌آید که خواسته یا ناخواسته، در امانت فردی دیگر که به ما اعتماد کرده است، خیانت کنیم.
«خیانت در امانت» به هر رفتار خائنانه نسبت به چیزی که به عنوان امانت نزد دیگری سپرده شده است، گفته می‌شود. این امانت می‌تواند هر چیزی، مانند سند یا مال یا سندی که نشان دهنده وجود مالی است، باشد. این خیانت معمولا از طرف کسی است که در عرف یا قانون به عنوان «امین» شناخته می‌شود یا در اصطلاح حقوقی «ید امانی» دارد. امین یا مورد اعتماد بودن از سوی قانون یا خود مردم مشخص می‌شود. در ادامه این مقاله از مجله اینترنتی نیازمندیهای همشهری نکاتی را در این باره با هم مرور می‌کنیم.
چک، تضمین کننده تعهد نیست
موارد زیادی برای خیانت در امانت وجود دارد. یکی از آنها در صورتی است که شخصی معامله ملکی را انجام دهد و چکی را در بنگاه معاملات به عنوان امانت برای اجرای تعهدش بگذارد. اگر مشاور املاک که نسبت به چک هیچ حقی ندارد، از آن استفاده کند یا بعد از اینکه صاحب چک تعهد خود را انجام داد، چک را به او تحویل ندهد، در امانتِ صاحب چک خیانت کرده است. در این مورد هم می‌توان از چنین فردی به عنوان «خائن» به دادگاه شکایت کرد. یادتان باشد با اینکه قانون به راحتی از کنار متخلف نمی‌گذرد، برای جلوگیری از رخ داد مشکلات زیاد، قبل از دادن چک، به یاد قانون چک بیفتید که می‌گوید: «صدور چک به عنوان تضمین تعهد، خلاف قانون است.»
از نظر قانون، چک در حکم پول نقد است و هر کس خلاف این موضوع عمل کند، خلاف قانون عمل کرده است و باید مجازات آن را هم متحمل شود. فراموش نکنیم که شرط امانتداری، رفتار متعارف است. کسی که مالی را اجاره می‌کند «امانت‌دار» به حساب می‌آید. بنابراین اگر از چیزی که اجاره کرده است، سوء استفاده کند، مجرم است و مجازات می‌شود. برای مثال، اگر شخصی خانه‌ای را برای سکونت اجاره کند، اما از آن برای کارهای تجاری یا هر کاری غیر از قرارداد استفاده کند، خائن به حساب می‌آید.
همچنین بسیار پیش می‌آید که شخصی خودرویی را برای مراسم عروسی اجاره می‌کند، اما با آن مسافرکشی و کارهای دیگری انجام می‌دهد. این افراد باید بدانند که شاید از نظر آنها کارشان اشکالی نداشته باشد، اما از نظر قانون، دقیقا مصداق «خیانت در امانت» است. بارها نیز رخ داده است که دادن وکالت ملکی به یک وکیل برای انجام دادن کارهای حقوقی آن، با مشکلات زیادی مواجه شده است. در بعضی موارد دیده شده که وکیل ملک را به نام خود کرده یا فروخته و به امانتی که نزد او بوده، خیانت کرده است. طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، این رفتار نیز خائنانه است و خائن باید بر اساس قانون به سزای اعمال خود برسد.
جرم انگاری خیانت در امانت
خیانت در امانت در تمامی نظام‌های فقهی و دینی جرم به حساب می‌آید. این کار در همه ادیان کاری غیراخلاقی است. این جرم در دین اسلام گناه نیز شمرده می‌شود و در قرآن به آن اشاره شده است. این نوع از خیانت، در مقررات کشور جرم بوده و به ۲ دسته عام و خاص تقسیم می‌شود.
اگر از کسانی هستید که به امانتداری اعتقادی ندارند باید بدانید که طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول به عنوان اجاره یا رهن یا هر چیز دیگری، برای امانت در اختیار شخصی گذاشته شود و آن شخص از امانت سوءاستفاده یا آن مال را تصاحب یا گم کند، به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم می‌شود.
البته این مجازات می‌تواند خفیف‌تر یا شدیدتر هم بشود. بنابراین اگر کسی در چک یا سند تجاری خیانت کند، از او به دادگاه شکایت می‌شود. البته نمی‌توانید به راحتی ادعای خود را ثابت کنید، زیرا اصل بر این است که کسی بدون دلیل به کسی چک یا سند نمی‌دهد و به طور حتم برای پرداخت بدهی این کار را کرده است. پس اگر شخصی ادعا کند که چک او مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، حرفش به راحتی برابر قانون پذیرفتنی نیست، بلکه باید ثابت کند حرفی که می‌زند درست است. یادتان باشد اگر چنین تهمتی را به کسی زدید و نتوانستید ادعای خود را ثابت کنید، شخص مقابل می‌تواند از شما به اتهام «افترا» شکایت کند.
ماموران دولتی باید امانت‌دار باشند
ماموران دولتی که از ماشین‌های دولتی و متعلق به اداره‌شان برای کارهای شخصی استفاده می‌کنند، یا اینکه سند اداری را که در اختیار دارند به شخصی می‌دهند که صلاحیت ندارد، کارشان از مصادیق خاص «خیانت در امانت» است. قانون مجازات اسلامی درباره این افراد می‌گوید: هر یک از مستخدمین دولتی، اعم از قضایی و اداری، نوشته‌ها و اوراق و اسنادی که حسب وظیفه به آنان سپرده شده یا برای انجام وظایفشان به آنها داده شده است را معدوم یا مخفی نماید یا به کسی بدهد که به لحاظ قانون از دادن به آن کس ممنوع می‌باشد، علاوه بر جبران خسارت وارده، به حبس از ۳ ماه تا یک سال محکوم خواهد شد. این کار از تخلفات مخصوص ماموران دولت است.
البته در این مورد جرم دیگری به نام «تصرف غیرقانونی» وجود دارد که در آن شخصی از اسناد دولتی به نام خود سوءاستفاده می‌کند. مجازات این جرم نیز که از مصادیق خاص «خیانت در امانت» به شمار می‌آید ۷۴ ضربه شالق و جبران خسارات تعیین شده است. البته این جرم با اختلاس تفاوت‌هایی دارد. زیرا شخص فقط از اموال دولتی استفاده کرده، اما چیزی را از آن برنداشته است. در حالی که در اختلاس، کارمندان دولتی به اموال دولت دست‌درازی می‌کنند و آن را بدون مجوز شرعی و قانونی برمیدارند.
طبق ماده ۵ «قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری» اختلاس از مصادیق خاص خیانت در امانت است. به این معنی که اگر مامور دولتی، مالی را که در اختیار دارد برای خود بردارد، مجرم است. در این شرایط مجازات او برگرداندن مال (رد مال)، غرامت و انفصال از خدمت دولتی از ۶ ماه تا ۵ سال حبس می‌باشد. اما باید توجه کرد که اگر کسی اختلاس کند و این کارش باعث اخلال در نظام اقتصادی کشور شود. به نظر بعضی از استادان حقوق، این عمل مجرمانه وی می‌تواند در حکم «محاربه» باشد. برای مقابله با جرم خیانت در امانت، قبل از هر چیز باید دانست که در اختیار داشتن هر چیزی، به معنی تملک بر آن چیز نیست.