شرایط معافیت سربازی!

همان‌طور که گذراندن دوره سربازی برای همه مشمولان خدمت، امری «بایدی» و «حتمی» است، اما بنا بر شرایط و ضوابطی خاص، افراد مختلف می‌توانند مشمول معافیت شوند و بدون گذراندن دوره سربازی، کارت معافیت‌شان را بگیرند. معافیت سربازی انواع مختلفی دارد که ما در ادامه به‌طور مفصل درباره هر کدام از آن‌ها توضیح داده‌ایم. قبل از پرداختن به انواع معافیت لازم است به این نکته اشاره کنیم که معافیت سربازی، خود به دو نوع موقت و دائم تقسیم می‌شود.

انواع معافیت موقت سربازی

معافیت تحصیلی

معافیت تحصیلی که اغلبِ افراد از آن برخوردار می‌شوند، معافیتی موقتی است که فرد پس از گذراندن دوره تحصیل و یک سال پس از آن، جز مشمولان خدمت محسوب می‌گردد و باید برای گذراندن دوره خدمت اقدام کند. اما تا وقتی که فرد مشغول تحصیل باشد، از خدمت سربازی معاف است. البته مدت زمان اشتغال به تحصیل نیز سقف مشخصی دارد و افراد، مجاز به تحصیل در مدت زمان طولانی و دلبخواه خود نیستند. در جدول زیر، حداکثر زمان بهره‌مندی از معافیت تحصیلی در مقاطع مختلف آمده است.

معافیت بنیاد ملی نخبگان

بنیاد ملی نخبگان براساس آیین‌نامه «شناسایی و پشتیبانی از دانش‌آموختگان ‌برتر دانشگاهی» تسهیلات ویژه‌ای به فارغ‌التحصیلان ‌برتر دانشگاه‌ها برای گذراندن دوره خدمت وظیفه اختصاص می‌دهد. بر اساس این شیوه‌نامه و با توجه به شرایط فرد مشمول خدمت، او می‌تواند با رفتن به یک دوره آموزشی و انجام یک پروژه تخصصی، خدمت وظیفه خود را پشت سر بگذارد. در ادامه، به شرایط مشمولیت نظام وظیفه تخصصی یا معافیت بنیاد ملی نخبگان اشاره شده است.

شرایط معافیت بنیاد ملی نخبگان

• فارغ‌التحصیلانی که سه سال از زمان تحصیل آن‌ها گذشته باشد، مشمول استفاده از طرح تخصصی به‌عنوان خدمت وظیفه هستند.
• کسانی می‌توانند از این طرح استفاده کنند که فارغ‌التحصیل دوره کارشناسی‌ارشد و دکتری تخصصی باشند. البته دانشجویان دوره دکتری که از پروپوزال خود دفاع کرده و مشغول انجام و تالیف رساله دکتری خود هستند نیز می‌توانند از این امتیاز بهره‌مند شوند.
• این امتیاز مشمول کسانی می‌شود که در زمان تحصیل حد نصاب امتیازهای لازم را کسب کرده باشند. این حد نصاب به عوامل مختلفی بستگی دارد و فقط منوط به تعداد مقاله علمی نیست. در زیر به برخی از این امتیازها اشاره شده است:
•  فارغ‌التحصیلانی که میانگین معدل کل دوره کارشناسی آن‌ها بیشتر از ۱۶، میانگین معدل کل دوره ارشد و دکتری آن‌ها بیشتر از ۱۷ باشد.
• برگزیدگان آزمون‌های سراسری (افراد دارای رتبه زیر ۳۰۰ در آزمون کارشناسی و دکتری حرفه‌ای، افراد دارای رتبه زیر ۱۰ در آزمون کارشناسی ارشد و رتبه زیر ۵ در آزمون دکتری تخصصی)
• پذیرفته‌شدگان استعداد درخشان
• برگزیدگان المپیادهای ملی دانش‌آموزی (آموزش و پرورش) و المپیادهای ملی دانشجویی (وزارت علوم و وزارت بهداشت)
• برگزیدگان جشنواره‌های بین‌المللی خوارزمی، بخش دانشجویی جشنواره جوان خوارزمی، جشنواره رازی و جشنواره فارابی
• مخترعان برتر براساس آیین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از اختراع‌های برگزیده
• برگزیدگان آزمون جامع، پیش کارورزی، دستیاری و دانش‌نامه تخصصی در رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی
  افرادی که دارای شرایط بالا هستند می‌توانند اطلاعات و مدارک کامل خود را در سامانه اطلاعاتی بنیاد ملی نخبگان (soraya.bmn.ir) ثبت کنند تا پرونده آن‌ها بررسی شود و پس از تایید مشمولیت، از امتیاز گذراندن طرح و معافیت بنیاد ملی نخبگان بهره‌مند شوند.

انواع معافیت دائمی سربازی

معافیت پزشکی

افرادی که طبق قانون نظام وظیفه جزو معافین پزشکی باشند، می‌توانند از آموزش و رزم مقدماتی معاف شوند. برخی از مشمولان قانون معافیت نیز، به‌طور کامل از کل فرآیند خدمت وظیفه معاف می‌شوند. البته این قانون دارای جزئیات و شرایط مخصوص به خود است که در ادامه به‌طور دقیق به آن‌ها خواهیم پرداخت، اما ضروری است قبل از آن بدانیم که مشمولان نظام وظیفه، طبق قانون جمهوری اسلامی بر اساس شرایط جسمی، روحی و روانی به چند دسته تقسیم می‌شوند. طبق قانون، مشمولان خدمت مقدس سربازی چهار دسته هستند که عبارت‌اند:

• مشمول خدمت: افرادی که از همه لحاظ (روحی و جسمی) مشکل و اختلالی ندارند و قادر به خدمت وظیفه به‌طور تمام و کمال هستند.
• معافیت موقت: افرادی که دچار بیماری خاص در مقطع زمانی خاص هستند و طبق شرایط‌شان قادر به انجام خدمت وظیفه نیستند.
• معافیت از رزم: افرادی که به دلیل مشکلات جسمی (مثلا قطع عضو) یا روحی خاص در وضعیت سلامت کامل نیستند اما می‌توانند در حوزه امور غیررزمی خدمت خود را بگذرانند.
• معافیت دائمی: کسانی که طبق نظر پزشکان و متخصصان مربوطه، به دلیل شرایط جسمی و روحی‌شان قادر به انجام خدمت وظیفه (چه رزمی، چه غیررزمی) نیستند.
  در ادامه، بیماری‌هایی که به‌موجب آن‌ها فرد می‌تواند معافیت دائمی یا موقت بگیرد، به‌طور کامل ذکر شده‌اند:

 بیماری‌های معافیت پزشکی

• بیماری‌های عمومی (شامل قد و وزن و جراحی‌هایی با دوره نقاهت بیشتر از یک ماه)
• بیماری‌های مربوط به پوست و بافت‌های زیر پوست
• بیماری‌های غدد مترشحه و داخلی
• بیماری‌های اعصاب و روان و بیماری‎های داخلی مغز و اعصاب (نورولوژی)
• بیماری‌های ریه و قفسه صدری
• بیماری‌‌های استخوان
• بیماری‌های شکم، دستگاه گوارش و جراحی عمومی
• بیماری‌های مربوط به خون و آنکولوژی (بدخیمی‌ها)
• بیماری‌های دستگاه ادراری و تناسلی
• بیماری‌های فک و دهان و دندان
• بیماری‌های عفونی
• بیماری‌های مربوط به چشم و عوارض بینایی
• بیماری‌های گوش و حلق و بینی
• بیماری‌های قلب و عروق
• روماتولوژی و بافت همبند

مراحل دریافت معافیت پزشکی

1. فرد مشمول ابتدا باید اقدام به آماده‌سازی و تکمیل مدارک خود براساس مندرجات دفترچه راهنمای نظام وظیفه عمومی کند.
2. معاینه اولیه مربوطه را انجام داده و از پزشک مورد نظر گواهی و تاییدیه بگیرد. افرادی که بیماری یا نقص عضو آن‌ها قابل مشاهده است، لازم نیست که این مرحله را پشت سر بگذارند.
3. بعد از انجام این مرحله، فرد می‌تواند درخواست معافیت پزشکی خود را از طریق سیستم دفاتر پلیس +۱۰ به ثبت برساند.
4. پس از ثبت درخواست، فرد از طرف سازمان نظام وظیفه عمومی برگه معرفی به بیمارستان را دریافت می‌کند. بلافاصله پس از دریافت برگه عمومی، فرد باید برای انجام معاینات که زیر نظر پزشکان متخصص نیروهای مسلح انجام می‌شود، اقدام کند.
5. نتایج این معاینات که توسط پزشکان متخصص خود سازمان انجام شده، به کمیسیون مرکز رسیدگی به درخواست معافیت پزشکی ارسال می‌شود. سپس، جلسه‌ای شورای پزشکی برای تصمیم‌گیری نهایی تشکیل می‌گردد.
6. طبق تصمیم‌گیری شورای پزشکی، اگر فرد، معاف دائم تشخیص داده شود، کارت معافیت او صادر می‌شود، اما اگر به عنوان معاف از رزم شناخته شود، باید با دریافت گواهی معرفی، به ارگان مربوطه مراجعه کند.

معافیت کفالت

اگر فرد مشمول طبق شرایطی خاص کفیل و سرپرست یکی از اعضای خانواده خود باشد، می‌تواند برای معافیت دائم از طریق کفالت اقدام کند. معافیت از طریق کفالت دارای شرایط عمومی و اختصاصی است که در ادامه، به توضیح آن‌ها پرداخته‌ایم.

شرایط عمومی معافیت کفالت

• فرد نباید مشمول غیبت باشد
• فرد باید دارای ۱۸ سال تمام باشد
• فرد باید تنها شخص کفیل و سرپرست یکی از اعضای خانواده خود باشد. یعنی جز او کس دیگری برای مراقبت و سرپرستی از فرد موردنظر وجود نداشته باشد.
  نکته تکمیلی: اگر فرد مشمول برادری بالای ۱۸ سال داشته باشد، کفیل محسوب نمی‌شود. مگر این‌که طبق شرایطی خاص، برادر بزرگ‌تر فاقد توانایی و صلاحیت لازم برای نگهداری و سرپرستی باشد.

شرایط  معافیت کفالت

شرایط کفالت پدر

• سن پدر باید بیشتر از ۷۵ سال باشد. (اگر پدر کمتر از ۷۵ سال و دارای بیماریِ خاصِ نیازمندِ مراقبت باشد، فرد می‌تواند معافیت کفالت بگیرد.)
• فرد، برادر بالای ۱۸ سالی نداشته باشد که سرپرستی را برعهده بگیرد یا برادر او صلاحیت لازم برای مراقبت را نداشته و به بیماری و معلولیتی خاص دچار باشد.

شرایط کفالت مادر

• مادر به دلیل طلاق یا فوت همسر، تنها و بدون سرپرست باشد. همچنین ازدواج مجدد نکرده باشد.
• فرد مورنظر تنها فرزند بالای ۱۸ سال مادر باشد.

شرایط کفالت خواهر

• فرد مشمول تنها برادر تنی و سرپرست بالای ۱۸ سال خواهر باشد.
• خواهر مجرد باشد یا از همسر خود طلاق گرفته یا همسر او فوت کرده باشد.
• خواهر، فرزند پسری نداشته باشد.

شرایط کفالت برادر بزرگ‌تر (دارای سنی بیشتر از ۱۸ سال)

• برادر بزرگ‌تر دارای بیماری و معلولیتی خاص باشد و سرپرستی برای مراقبت و نگهداری از او وجود نداشته باشد.
• پدر دو برادر فوت کرده باشد و برادر بزرگ‌تر فرزند و همسری نداشته باشد.
• اگر برادر فرزند زیر ۱۸ سال داشته باشد، برادر دیگر می‌تواند با توجه به شرایط بالا، کفالت او را برعهده بگیرد.

شرایط کفالت برادر کوچک‌تر (دارای سنی کمتر از ۱۸ سال)

• پدر خانواده فوت شده باشد.
• فرد مشمول تنها پسر خانواده و برادر او باشد که توان سرپرستی را  دارد.

شرایط کفالت پدربزرگ پدری یا مادری

• پدربزرگ دارای ۷۵ سال سن و بیشتر باشد.
• فرد موردنظر پسر یا دختری نداشته باشد و مشمول، تنها فرد ذکور مراقبت‌کننده و دارای شرایط سرپرستی از او باشد.
• پدر بزرگ درصورتی که زیر ۷۵ سال سن داشته باشد، اما دارای بیماری خاص باشد، فرد مشمول می‌تواند کفالت او را برعهده بگیرد.

شرایط کفالت مادربزرگ پدری با مادری

• مادربزرگ فرزند پسر یا دختری نداشته باشد.
• مشمول تنها فرزند ذکور او باشد.

شرایط کفالت فرزند صغیر

• همسر مشمول فوت کرده باشد و فرزند مشترک آن‌ها صغیر باشد.
• همسر شخص بعد از ازدواج دچار معلولیت شده و فرزند صغیر نیازمند مراقبت و سرپرستی باشد.

معافیت سنی

این معافیت شامل افرادی می‌شود که ۵۰ سالگی را پشت سر گذاشته و به خدمت اعزام نشده‌‌اند. افرادی که این شرایط را داشته باشند، شناسنامه عکس‌دار آن‌ها همان کارت پایان‌ خدمت تلقی می‌شود.

معافیت ایثارگری

• این معافیت به افرادی تعلق می‌گیرد که اعضای درجه یک خانواده آن‌ها مثل پدر، مادر، برادر، خواهر، همسر یا فرزندان‌شان از نظر سازمان مربوط و ارگان‌های ذی‌ربط جزو ایثارگران شناخته شوند.
  اگر فرد ایثارگران دارای ۲۴ ماه سابقه اسارت یا ۲۵ درصد جانبازی یا ۳۰ ماه خدمت در مناطق عملیاتی باشد، یکی از فرزندان او می‌تواند معافیت ایثارگری بگیرد.
• اگر فرد ایثارگر (جنباز یا آزاده طبق شرایطی که در بالا گفته شد) یا فرد شهید دارای فرزندی نباشد، یکی از برادران او مشمول قانون معافیت ایثارگری می‌شود.
• همه فرزندان شهدا و مفقودالاثران پس از اتمام ۱۸ سالگی، از خدمت سربازی معاف خواهند بود.
• تمام مشمولین جانباز دارای حداقل ۱۰ درصد جانبازی نیز از از انجام خدمت سربازی معاف هستند.
• آن دسته از مشمولانی که با زنان جانباز ۲۵ درصد و بالاتر ازدواج کنند، تا مدت ۵ سال از تاریخ ثبت عقد می‌توانند از معافیت موقت بهره‌مند شوند. در صورت استمرار ازدواج با تایید بنیاد شهید و امور ایثارگران می‌توانند از معافیت دائم بهره‌مند شوند.
• همسر زنان جانبازی که فرزند یا برادر آن‌ها به موجب جانبازی خواهر معاف شده‌اند هم می‌توانند از معافیت ایثارگری برخوردار شوند.

معافیت مددجویان

• طبق قانون ۴۴ سازمان نظام وظیفه، افرادی با شرایط خاص می‌توانند از معافیت مددجویان و افراد تحت پوشش بهره‌مند شوند. در ادامه این شرایط ذکر شده است:
  معافیت یک فرزند مادر فاقد شوهر تحت پوشش کمیته امداد یا بهزیستی
• معافیت تنها پسر خانواده های دارای سه فرزند دختر
• معافیت مشمول دارای فرزند معلول
• معافیت مشمولانی که با زنانی دارای معلولیت جسمی – حرکتی ازدواج کنند

معافیت افراد متعهد به خدمت

متعهد به خدمت به افرادی گفته می‌شود که در یکی از دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی استخدام و مشغول به انجام وظیفه هستند. این افراد پس از گذراندن دوره آموزشی به‌جای ورود به دوره ضرورت، با طی کردن مراحل خدمتی در واحدهای مربوطه خودشان می‌توانند کارت معافیت از خدمت دریافت کنند.
افرادی که می‌توانند از معافیت تعهد به خدمت برخوردار شوند، عبارت‌اند از:

متعهدان خدمت دولتی

نیروهای مسلح می‌توانند با درخواست دولت، تعدادی از کارکنان وظیفه خود را برای انجام امور مختلف و بدون واردکردن خللی به بخش رزمی ارگان مربوطه، در اختیار دولت قرار دهد.

متعهدان خدمت آموزش و پرورش

افراد مشمول درحال خدمت در این وزارتخانه، پس از فارغ‌التحصیلی و طی کردن دوره آموزشی، باقی‌مانده دوره خدمت خود را باید در این وزارتخانه بگذرانند.

متعهدان خدمت در وزارت بهداشت، درمان و آموزش

افراد مشمول درحال خدمت این وزارتخانه، پس از گذراندن دوره آموزشی و تامین نیازمندی‌های نیروهای مسلح می‌توانند ادامه خدمت خود را تا ۵ سال در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بگذرانند.

متعهدان خدمت سازمان هواپیمایی

داوطلبان شغل معلمی خلبانی در آموزشگاه فنون هواپیمایی به شرط سپردن تعهد و انجام ده سال خدمت، از گذراندن خدمت وظیفه معاف خواهند بود. همچنین داوطلبان شغل تکنیسینی‌ هواپیما نیز به شرط سپردن تعهد و انجام دوازده سال خدمت از انجام خدمت وظیفه معاف می‌شوند.